Sezon przedżniwny to czas, kiedy przede wszystkim powinniśmy rzetelnie przygotować kombajnu zbożowy do akcji, by zbiór przebiegał jak najsprawniej.

Przedżniwne przygotowania kombajnu mają dwie niemiłe cechy: zwykle są pracochłonne i mocno rozciągają się w czasie. Powodem jest konieczność przeprowadzenia gruntownych napraw podzespołów maszyny. Wielu tych czynności można uniknąć, gdyby rzetelnie i odpowiednio wcześniej przeprowadzane były codzienne i cotygodniowe przeglądy (nie tylko smarowanie podzespołów przed wyruszeniem w pole), a po sezonie żniwnym wykonana została gruntowna konserwacja.
Niestety, wielu właścicieli kombajnów czeka prawdopodobnie dużo pracy z przeglądem przedsezonowym. I nie ma co ukrywać, wiążą się z tym znaczne koszty. Przecież zależy nam na bezawaryjnej i jakościowo dobrej pracy podczas żniw. W tym artykule podpowiemy jak sprawnie przeprowadzić przegląd.

Przygotowanie i obsługa zespołu żniwnego
Zadaniem zespołu żniwnego kombajnu jest nagarnięcie zboża, a następnie dokładne ścięcie i podanie do przenośnika pochyłego kombajnu. Prawidłowa regulacja zespołu warunkuje płynne podawanie ściętej masy bez strat w postaci nieskoszonego zboża i uszkodzonego lub osypanego ziarna.

Nagarniacz
Najpierw oceniamy stan techniczny nagarniacza, kompletność palców (brakujące wymieniamy, a skrzywione prostujemy), układ napędowy i hydrauliczny. Często należy wymienić tuleje przegubów, ponieważ zużyte powodują nadmierny luz belek palcowych, hałas i nieprawidłowe nagarnianie zboża.
Ustawiając nagarniacz do koszenia równo stojącego zboża pamiętajmy, aby dolne ramię uderzało na koło 1/3 wysokości od kłosa zboża. W tym przypadku palce ustawiamy prostopadle do podłoża. Przy zbożu wyległym nagarniacz wysuwamy maksymalnie do przodu i opuszczamy (możemy lekko wysunąć palce do przodu). Zanim jednak dokonamy tej regulacji na polu, zróbmy to bez włączonego napędu. Zdarza się bowiem, że przy takim ustawieniu nagarniacza palce wpadną w zespół tnący powodując znaczne uszkodzenia obu zespołów. Gdyby okazało się, że palce wchodzą w zespół tnący, musimy wówczas przestawić mocowania siłowników hydraulicznych w wyższe położenie. Kosząc łan wyległy starajmy się poruszać „z włosem”. Stosowanie podnośników przy takim zbożu nie przynosi oczekiwanych efektów, wymaga jednak dodatkowych czynności montażowych.
Bardzo ważne jest ustawienie obrotów nagarniacza, które powinny być wyższe o około 10% od prędkości jazdy. Praktycznie każde przesterowanie prędkości jazdy, wynikające ze zmiany wielkości plonu, powinno się wiązać z regulacją obrotów nagarniacza.

Zakładamy kosę
Aby uniknąć strat i zapewnić dokładne ścięcie zboża należy dobrze wyregulować i prawidłowo obsłużyć zespół tnący. Na początku sezonu żniwnego zakładamy listwę tnącą (w niektórych przypadkach jest to czynność zbędna - wielu rolników zapomina o jej wymontowaniu). Zanim to zrobimy sprawdźmy stan techniczny przyrządu tnącego. Zużyte, uszkodzone i stępione nożyki oraz palce musimy wymienić na nowe.
Przed włożeniem listwy tnącej ustawiamy palce na belce w jednej płaszczyźnie, doginając poszczególne elementy za pomocą rurki (długości ok. 70 cm), oczywiście zachowując dużą ostrożność. Następnie przesuwamy ją ręcznie w łożu belki palcowej i sprawdzamy czy przechodzi płynnie bez zacięć i zahamowań.
Bardzo ważne jest dokładne ustawienie listwy tnącej w stosunku do belki palcowej. W tym celu powinniśmy cofnąć napęd listwy tnącej w skrajne tylne położenie, wtedy oś pierwszego palca powinna się pokrywać z osią pierwszego nożyka. Jeżeli osie się nie pokrywają, to wyregulujmy ustawienie listwy za pomocą łącznika śrubowego. Ustawiona odległość między osią przegubu a końcem nakrętki podana jest w instrukcji obsługi maszyny.

Sprawdzamy skok listwy
Kolejnym krokiem jest sprawdzenie skoku listwy nożowej. Przesuwamy napęd listwy w skrajne, przednie położenie. Pierwszy nożyk powinien być wysunięty około 2-6 mm (zależy od typu kombajnu) za oś drugiego palca. Regulację przeprowadzamy wydłużając lub skracając targaniec listwy tnącej.
Ostatnia regulacja to ustawienie luzu pomiędzy stalką palca a nożykiem, mierzonego za pomocą szczelinomierza na czubku styku obu elementów. Luz ten powinien wynosić od 0,3 do 0,8 mm przy odchylonej listwie. Mniejszy luz lub jego brak spowoduje wytarcie elementów współpracujących, natomiast zbyt duży luz, przekraczający 1 mm, wywoła gorsze cięcie. Najczęściej mamy do czynienia ze zbyt dużym luzem i wtedy regulacja polega na wyjęciu podkładek spod przycisków listwy tnącej i przełożenie ich pod nakrętki śrub mocujących przyciski.
Pamiętajmy o codziennym smarowaniu listwy tnącej i belki palcowej za pomocą smaru stałego (np. ŁT-4). Przedłuża to zdecydowanie żywotność współpracujących elementów i zmniejsza częstotliwość regulacji zespołu.

Przenośnik ślimakowo-palcowy
Po okresie przechowywania należy sprawdzić stan podajnika. Skrzywione zwoje ślimaka prostujemy np. za pomocą klucza „żabki”, połamane lub uszkodzone palce wymieniamy na nowe. Zdarza się często, że palce przenośnika po częstych zderzeniach z kamieniami mogą mieć różne długości, co utrudnia dokładną regulację tego elementu. Warto wtedy sprawdzić oś wykorbioną, na której mocowane są palce. Starajmy się zniwelować wykrzywienia, w przeciwnym wypadku pozostaje wymiana całej osi.

Dlaczego zboże owija się na ślimaku?
Czasami zdarza się, że ścięte zboże pozostaje pod przenośnikiem lub nawija się na niego. Najczęstszą przyczyną jest złe ustawienie przenośnika. Musimy wówczas ustawić odległość przenośnika od dna zespołu żniwnego. Regulacji dokonujemy z obu stron dokręcając lub odkręcając śruby zawieszenia przenośnika. Odległość ta powinna wynosić około 6-12 mm mierząc od zwojów ślimaka do dna zespołu. Ścięte zboże nie pozostaje wtedy pod przenośnikiem.
Jeżeli w czasie zbioru zboże zaczyna się nawijać na środkową część przenośnika, to winą za zaistniałą sytuację możemy obciążyć źle ustawione palce. Przy prawidłowym ustawieniu mogą one wychodzić poza gniazda (od strony przenośnika pochyłego) maksymalnie 20 mm. Regulacji tej dokonujemy przestawiając dźwignię sterującą wykorbieniem.
Aby zboże nie nawijało się na ślimak podajnika powinniśmy wyregulować ustawienie listew gumowych, zamocowanych w tylnej ścianie zespołu. W tym celu odkręcamy śruby mocujące listwę i dosuwamy ją na odległość około 3 mm do zwojów ślimaka. W starszych kombajnach (np. Bizon Z-056) często nie ma tych listew. Można wyciąć paski z grubszej gumy (2-3 mm) i zamocować w uchwytach.

Przygotowanie i obsługa zespołu omłotowego kombajnu
Przed sezonem żniwnym należy sprawdzić stan techniczny bębna omłotowego i klepiska rusztowego. Pamiętajmy także o układzie napędowym bębna oraz elementach zawieszenia i regulacji klepiska.

Bęben młócący
Uszkodzone cepy oraz te z wytartymi karbami wymieniamy na nowe, mając na uwadze przykręcanie na przemian cepów z prawymi i lewymi karbami. Po zamontowaniu cepów dokonujemy wyważenia bębna młócącego. Samodzielne próby wyważenia bębna raczej się nie powiodą. Jeżeli uda się go wyważyć statycznie to wyważenie dynamiczne wymaga już specjalnej wyważarki. Bęben niewyważony powoduje szybkie zużycie łożysk wału oraz częste awarie tego elementu w czasie żniw. Objawem niewyważenia są drgania występujące po włączeniu zespołu omłotowego i odczuwalne na pomoście kombajnu. Zjawisko to może wystąpić również po dłuższej eksploatacji przy nierównomiernym zużyciu cepów. Kiedy takie objawy są widoczne powinniśmy niezwłoczne udać się do wyspecjalizowanego zakładu naprawczego, który przygotuje naszą maszynę do dalszej pracy.

Stan techniczny klepiska
Sprawdzamy stan prętów klepiska. Pręty skrzywione prostujemy „na zimno”, a braki uzupełniamy prętami o takim samym przekroju.
Jednak o wiele ważniejszym zadaniem jest wypoziomowanie klepiska w stosunku do bębna młócącego. Chcąc zapewnić prawidłowe szczeliny omłotowe, powinniśmy wykonać to zawsze na początku sezonu, aby uniknąć niedomłotu i częstego zapychania się układu. W tym przypadku ustawiamy na pomoście kombajnu pokrętłem regulacji szczeliny o wielkości min. 3 mm. Oznacza to, że na wylocie szczelina powinna mieć 3 mm a na wlocie 16 mm. Przez wzierniki boczne z prawej i lewej strony sprawdzamy wielkość szczelin na pierwszym i ostatnim pręcie klepiska naprowadzając na nie którykolwiek z cepów. Do pomiarów szczelin możemy użyć np. elektrody spawalniczej 3 mm (na wylocie) i pręta o przekroju 16 mm (na wlocie). W razie różnic dokonujemy regulacji zawieszeń śrubowych klepiska z obu stron kombajnu. Sprawdzamy również stan układu zawieszenia klepiska. Elementy wygięte prostujemy, a regulacyjne sukcesywnie smarujemy.

Regulacje zespołu młotowego
W czasie omłotu pamiętamy o prawidłowym ustawieniu szczeliny omłotowej, którą regulujemy pokrętłem z pomostu kombajnisty. Miejmy jednak na względzie fakt, że ustawienie na podstawie instrukcji obsługi nie zawsze się sprawdza. O tym, na jaką wielkość regulujemy szczeliną omłotową decydują uszkodzenia ziarna i niewymłócone kłosy. Dlatego tak ważne jest, aby po przejechaniu ok. 50 m sprawdzić kłosy w słomie leżącej za kombajnem - czy ziarno zostało całkowicie wymłócone, oraz stan ziarna w zbiorniku kombajnu - czy nie jest uszkodzone. Dopiero wtedy możemy dokonać korekty ustawienia klepiska.
Ustawiamy także prędkość obrotową bębna młócącego, regulując ją z pomostu kombajnu: mechanicznie (dotyczy Bizon Super Z-050, Z-056, Z-058) za pomocą przekładni bezstopniowej, lub hydraulicznie (m.in. w Bizon Dynamic, Claas, John Deere). Obroty dla omłotu zbóż powinny wynosić ok. 950 obr./min, a dla np. rzepaku ok. 650 obr./min. Ostatecznej regulacji dokonujemy postępując jak w przypadku szczeliny omłotowej.
Zbyt niskie obroty bębna młócącego powodują niedomłacanie i nawijanie się słomy na bęben, a zbyt wysokie - uszkodzenia ziarna. Przy omłocie zbóż wilgotnych należy nieco zmniejszyć prędkość obrotową bębna, aby uniknąć uszkodzeń ziarna.

Uwaga na chwytacz kamieni
Nie możemy zapomnieć o okresowym opróżnianiu chwytacza kamieni. Mogą one poważnie uszkodzić cepy bębna lub klepisko. Chwytacz kamieni wolno opróżniać tylko przy wyłączonym silniku kombajnu.
Aby zapobiec uszkodzeniom ziarna wywołanym zapchaniem klepiska czyścimy je co pewien czas (ważne szczególnie przy omłocie jęczmienia).

Obsługa i regulacje zespołu czyszczącego
Zespół czyszczący kombajnu składa się z podsiewacza, kosza sitowego zawierającego dwa sita żaluzjowe i sito kłosowe kieszeniowe, oraz wentylatora z kierownicami. Odpowiedzialny jest za oczyszczenie wymłóconego ziarna ze zgonin, plew, resztek kłosów i słomy. Im lepiej przygotujemy ten zespół do pracy, tym mniej zanieczyszczeń będzie w zbiorniku kombajnu (maks. 1%) i mniejsze będą straty ziarna.

Podsiewacz
Przed przystąpieniem do pracy dokładnie przeglądamy i dokonujemy obsługi elementów zespołu czyszczącego. Podłogę podsiewacza czyścimy (przy zbiorze zboża wilgotnego czynność tę należy wykonywać częściej), ponieważ zalepiona podłoga schodkowa podsiewacza może zahamować przesuwania masy zbożowej w stronę sit i co się z tym wiąże pogarszać jakość czyszczenia. W razie nagromadzenia większej masy na podsiewaczu może nastąpić jego uszkodzenie.

Kosz sitowy
Częstym błędem popełnianym przez użytkowników kombajnu jest pozostawienie kosza sitowego w kombajnie na okres zimowy bez przesmarowania układu regulacji sit. Mamy później problemy z regulacją stopnia otwarcia i trzeba do tej czynności użyć dużej siły, co wywołuje uszkodzenia kosza. Pamiętajmy o częstym czyszczeniu powierzchni roboczej sit, szczególnie w przypadku zbioru zbóż wilgotnych, ale w taki sposób by nie powyginać grzebieni żaluzji.

Wentylator
Istotnym elementem obsługi zespołu czyszczącego jest sprawdzenie działania oraz ustawienie wentylatora z kierownicami. Po pierwsze przeprowadzamy regulację napięcia pasów napędu przekładni bezstopniowej obrotów wentylatora. Następnie po uruchomieniu młocarni kombajnu sprawdzamy sterowanie przekładnią kręcąc korbą. Jeżeli wymaga to od nas znacznego wysiłku należy przesmarować śrubę pociągową. Sprawdzamy również łatwość ustawienia kierownic wentylatora. W razie problemów przesmarowujemy elementy gwintowane i mocowania kierownic.

Wytrząsacze
Do zespołu czyszczącego możemy zliczyć również wytrząsacze, których zadaniem jest wytrząśnięcie z kłosów resztek ziarna. Przed sezonem sprawdzamy stan grzebieni na szufladach wytrząsaczy, a pogięte prostujemy. Na wolnych obrotach młocarni osłuchajmy łożyska tego zespołu. Jeżeli zauważymy pierwsze oznaki zużycia (zgrzyty, gorąca oprawa); powinniśmy je wymienić przed żniwami. Jeżeli usterka zdarzy się na polu może wyłączyć maszynę nawet na pół dnia. Jedyną regulacją wytrząsaczy jest wysunięcie szufladek przez wydłużamy drogę przebywania słomy na zespole.

Tabele nie zawsze pomagają
Regulacje zespołu czyszczącego przeprowadzamy w zależności od warunków polowych (rodzaju zboża, wielkości, wilgotności). Nie kierujmy się tabelami zawartymi w instrukcji obsługi. Są sporządzone dla przeciętnych warunków, co często nie odpowiada rzeczywistej sytuacji na polu. Jednak pewnych zasad powinniśmy przestrzegać zawsze:
- górne sito żaluzjowe otwarte bardziej niż dolne (wyjątek dla żyta, gdy oba sita otwarte jednakowo):
- sito kłosowe przy czyszczeniu zbóż wilgotnych ustawiamy poziomo, natomiast przy zbożach suchych podnosimy przestawiając zaczepy w otworach regulacyjnych z obu stron kosza sitowego;
- aby ograniczyć straty ziarna z sita górnego wysuwamy szufladkę pod wylotem sita kłosowego.

Próba polowa
Po przejechaniu kilkudziesięciu metrów na polu należy wysiąść z kombajnu i dokonać sprawdzenia czy ziarno nie leży pod wałem słomy, czy na sitach nie zalega zbyt gruba warstwa ziarna i czy w zbiorniku kombajnu nie ma nadmiernej ilości zanieczyszczeń. Po stwierdzeniu nieprawidłowości przystępujemy do regulacji zespołu.
Jeżeli pod wałem słomy stwierdzimy obecność ziarna, otwieramy bardziej sita, zmniejszamy strumień powietrza wytwarzanego przez wentylator (przekładnia bezstopniowa), lub ustawiamy kierownice wentylatora na początek kosza sitowego. Jeżeli natomiast stwierdzimy obecność zanieczyszczeń w zbiorniku kombajnu, wykonujemy czynności odwrotne tzn. przymykamy sita, zwiększamy strumień powietrza, ustawiamy kierownice na środek - koniec kosza sitowego. Oczywiście po dokonaniu tych regulacji sprawdzamy poprawność działania całego zespołu. Takie działania często wymagają kompromisu między stratami ziarna a zanieczyszczeniem, dlatego rolnicy wybierają drugie rozwiązanie, gdyż ziarno można doczyścić w stacjonarnej czyszczalni, a straconego plonu już nie odzyskamy.
W nowoczesnych kombajnach ustawieniem zespołu sterują czujniki i układy elektroniczne połączone z komputerem pokładowym kombajnu. Jednak większość rolników posiadających stare maszyny powinna kierować własnym zdrowym rozsądkiem.

Przenośniki ziarna i kłosów
Zespół przenośników i podnośników ziarna i kłosów również wymaga solidnego przeglądu. Szczególnej uwagi wymagają przenośniki ziarna, gdyż są mocniej obciążone aniżeli kłosowe. Przesmarowujemy smarem stałym ŁT-4S łożyska ślimaków. Sprawdzamy dokładnie stan łańcuchów i łopatek podnośników ziarna i kłosów. Szczególnie ten pierwszy często potrafi sprawić przykrą niespodziankę na polu (zrywa się). Aby ustrzec się skutków zerwania tego przenośnika, regulujemy sprzęgło przeciążeniowe i sprawdzamy sprawność sygnalizatora tego sprzęgła. Do zerwania łańcucha przenośnika dochodzi na polu, a kombajnista pozbawiony sygnalizacji nie słyszy w kabinie kombajnu „klekoczącego” sprzęgła przeciążeniowego. W takiej sytuacji bardzo szybko możemy napełnić kombajn ziarnem po brzegi, a wtedy pozostaje tylko wyładunek ręczny.

Zajrzyj do zbiornika
Podczas przeglądu przedsezonowego zaglądamy również do zbiornika kombajnu i oceniamy stan przenośnika ślimakowego wyładowczego (nie może być skrzywiony). Przy okazji możemy wyregulować ustawienie rynienki odciążającej. Pamiętajmy, aby przy zbiorze roślin o większym ziarnie (np. kukurydza, groch) ustawić ją wyżej.
Mimo, że pracochłonność czynności przeglądowych układów roboczych kombajnu zbożowego jest znaczna, warto dokładnie zdiagnozować usterki oraz wykonać niezbędne czynności obsługowe, naprawcze i regulacyjne. Nie wszystko jednak uda nam się wykonać samodzielnie (np. wyważenie bębna młócącego), dlatego nie wahajmy się powierzyć naprawy specjalistycznym zakładom. Skutki źle rozumianej oszczędności mogą być znacznie droższe.

Karol Wesołowski  

Karol Wesołowski

AGROmechanika Raport Specjalny KOMBAJNY/2008, strona 30

Park maszynowy